Historia kościoła
pw. św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu
Widok ogólny kościoła - początek XX w.
Kościół parafialny w Międzyrzeczu został erygowany pod patronatem króla w pierwszej połowie XIII w. wraz z nadaniem praw miejskich. Z braku dokładnych źródeł nie możemy być pewni położenia kościoła. Większość historyków twierdzi, że był on położony przy rynku. Pierwsze wzmianki dotyczące parafii i kościoła pochodzą z 1232 roku, kiedy to wymieniony był pleban "Iohanne plebano de Mezerets". W 1259 r. zostaje zapisany układ zawarty z wójtem i mieszkańcami o kościół miejski. Kolejne informacje źródłowe pochodzą z 1417r. i dotyczą altarystów przy kościele. W 1474 roku na Międzyrzecz napada oddział króla Macieja Korwina. Napastnicy splądrowali i spalili całe miasto, w wyniku pożaru spłonął również kościół. Zachowany do dziś kościół św. Jana został wzniesiony w latach 1474-1479 przez starostę zamkowego pod patronatem króla. W 1479 roku nastąpiła fundacja ołtarza pw. Wniebowzięcia NMP, a fundatorami byli synowie Alberta Watha - Mikołaj, Szymon, Samson i Jan.
W 1520 roku na Międzyrzecz spada kolejne nieszczęście. Niemieckie wojska zaciężne spiesząc na pomoc zakonowi krzyżackiemu stanęły pod murami zamku. Po dwudniowym oblężeniu zamek padł, a jego obrońcy zostali zgładzeni. Z dymem poszło całe miasto, kościół parafialny i okoliczne wsie. Klęska była tak straszna, że jeszcze w XVII w. mieszkańcy o niej wspominali. Odbudowa kościoła po wspomnianych wydarzeniach odbyła się z funduszy mieszczan i starosty międzyrzeckiego. W tym okresie powstaje prezbiterium z zakrystią, nakrywające wewnętrze sklepienie, oraz bogate późnogotyckie szczyty wschodnie z półkoliście zamkniętymi blendami i wspornikami w kształcie maszkaronów.
Rekonstrukcja rozplanowania miasta lokacyjnego w Międzyrzeczu: 1-Zamek. 2-Kolegium Jezuickie. 3-Kościół ewangelicki. 4-Ratusz. 5-Brama oberska. 6-Synagoga. 7-Brama wysoka-poznańska. 8-Basteja. 9-Kościół farny św. Jana. 10-Brama frankfurcka-młyńska. rys. R. Patorski [T. Łaszkiewicz, Międzyrzecz - od dziejów najdawniejszych po czasy wczesnonowożytne [w:] Międzyrzecz - dzieje miasta, red. W. Strzyżewski, M. Tureczek, Międzyrzecz 2009, s. 108.]
W latach czterdziestych XVI w. większość mieszkańców Międzyrzecza przeszła na luteranizm. Było to podyktowane sporą ilością ludności niemieckiej, która chętnie zmieniała wyznanie oraz bliskością granicy, skąd rozpowszechniały się nowe nurty religijne. W 1548 roku Stanisław Myszkowski przekazał kościół parafialny swoim współwyznawcom luteranom, mimo że był dalej pod patronatem króla. Nie jest do końca pewne, czy była to jego decyzja, czy był wykonawcą woli wojewody brzeskiego Stanisława Ostroroga. Proboszcz Maciej Libański, który nie zmienił wyznania, formalnie zachował swój urząd do śmierci w 1554 roku. W tym czasie kazania głosili ewangeliccy predykanci Maciej Fechner i Georg Frager. Po śmierci proboszcza Libańskiego jego następcą został Jan Łącki, który skłaniał się jednak ku kalwinizmowi i w 1559 roku zmienił wyznanie, złożył dobrowolnie swój urząd i wyjechał do Małopolski.
Widok ogólny kościoła - początek XX w. Na pierwszym planie nieistniejący obecnie Pomnik Wojen Pruskich
W 1560 roku proboszczem został Johan Caper uważany za seniora wszystkich luteran w mieście. Nowy proboszcz również skłaniał się ku kalwinizmowi, co doprowadziło do utraty zaufania wśród współwyznawców. Formalnie proboszczem pozostał do roku 1588 i czerpał z tego urzędu dochody. Kolejnymi proboszczami w czasach, gdy świątynią rządzili luteranie byli Walenty Dernachowicz, Michael Gerstmeyer i Thomas Leiske, po którym zachowała się tablica nagrobna na prawej podporze od wejścia zachodniego (tłumaczenie) "Dnia 24 sierpnia Roku Pańskiego 1584 zmarł synek Tomasza Leiske, o imieniu Tomasz po krótkim żywocie trwającym siedem miesięcy". Kolejnym proboszczem został Abraham List z Miśni i z jego czasów pochodzi umowa na wykonanie ołtarza głównego za sumę pięćdziesięciu guldenów.
Wschodnia ściana kościoła - zdjęcie z początku XX w. [G. Paczkowski, Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu. Przewodnik, Międzyrzecz 2008, s. 27.]
W tym okresie starostowie powoływali proboszczów bez zgody biskupów i króla, który nadal formalnie miał prawo patronatu nad świątynią. Sytuacja zmieniła się, gdy Zygmunt August pożyczył sumę 2000 złotych od Mikołaja Myszkowskiego w zastaw za starostwo międzyrzeckie, łącznie ze wszystkimi prawami i dochodami. Wśród tych praw było również prawo patronatu i duchowni katoliccy stracili możliwość ingerencji w sprawy kościoła. Ta sytuacja trwała do 03.06.1603 roku, kiedy przed radą miejską stawił się kanonik Jan Myślęcki mianowany przez biskupa poznańskiego na proboszcza Międzyrzecza, z rozkazem królewskim oddania świątyni. Protestanci nie zamierzali się poddać. Wysłali do króla petycję o pozostawienie świątyni w ich rękach. W odpowiedzi dostali nakaz opuszczenia świątyni. Na mocy porozumienia z dnia 13.01.1604 roku miasto zobowiązało się w ciągu trzech tygodni oddać świątynię wraz z wyposażeniem katolikom. 06.04.1604 roku biskup poznański Wawrzyniec Goślicki dokonał rekoncyliacji kościoła. W tym roku zawarto również nową umowę z miastem, w której zobowiązano władze Międzyrzecza do zwrotu majątku i naprawy uszkodzeń kościoła. Kolejnym proboszczem parafii w roku 1620 został ks. Mikołaj Nochowicz, który zasłynął z wielkiej gorliwości w odzyskiwaniu dóbr kościelnych z rąk ewangelików. Za jego czasów wybudowano kryptę pod ołtarzem Matki Bożej ,w której został pochowany jako pierwszy, a na ołtarzu umieszczono napis "Ten, który odebrał kościół i przywrócił dawnej katolickiej Religii". W XVII wieku parafia międzyrzecka rozwija się pomyślnie gromadząc spore uposażenie i zyskując znaczenie w okolicy nie tylko w sprawach kościelnych.
Kościół, widok od ul. Garncarskiej, zdjęcie z początku XX w. [G. Paczkowski, Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu. Przewodnik, Międzyrzecz 2008, s. 27.]
W 1640 roku kościół wizytowany był przez archidiakona pszczewskiego, biskupa Braneckiego. Według wizytacji kościół posiadał cztery ołtarze boczne (po prawej] św. Trójcy i NMP Wniebowziętej, św. Michała i Aniołów Stróżów, (po lewej) św. Krzyża i św. Anny. Do postaci Ukrzyżowanego na środku kościoła dodano w 1630 roku postać Matki Boskiej i św. Jana. Mniej więcej w tym czasie zamurowano okna w szczycie wschodnim. Prawdopodobnie w XVII w. założono też nowe sklepienie w prezbiterium.
W czasie potopu szwedzkiego w roku 1655 kościół wraca do protestantów, pozostając w ich rękach do 1657 roku. W 1657 roku został po raz kolejny rekonsekrowany, a uroczystość poprowadził biskup Tholibowski.
W 1699 roku mamy informację o fundacji ołtarza głównego przez starostę Jabłonowskiego. Ołtarz został przebudowany w stylu późnobarokowym i ozdobiony figurami czterech ojców kościoła świętych: Ambrożego, Augustyna, Hieronima i Grzegorza. Za czasów proboszcza Kralla w połowie XVIII w. przeprowadzono remont wnętrza świątyni i konserwację ołtarzy.
Plan Międzyrzecza wg Harnisza z 1780 r. [M. Tureczek, Międzyrzecz w okresie nowożytnym XVI - początek XIX wieku [w:] Międzyrzecz - dzieje miasta, red. W. Strzyżewski, M. Tureczek, Międzyrzecz 2009, s. 160.]
W roku 1779 odbyła się kolejna wizytacja odnotowując ambonę i stalle, dwa konfesjonały, nowe organy i nową ryglową dzwonnicę z trzema dzwonami. Kościół nie posiadał jeszcze wieży, która wznosi się dziś nad kościołem, a jedynie niewielką wieżyczkę. Oprócz wymienionego wyposażenia pozostałe elementy niewiele się zmieniły. W czasie wizytacji zwrócono uwagę na alarmujący stan podpór kościoła, co mogło doprowadzić do katastrofy budowlanej.
W 1809 roku przeprowadzono remont wieżyczki kościelnej za kwotę 600 talarów. Z opisu z 1814 roku dowiadujemy się, że kościół posiada tylko trzy ołtarze. Opis nie wymienia ołtarzy św. Anny i Aniołów Stróżów. Do ołtarza głównego dodano figurę Matki Boskiej z kościoła jezuitów. W latach 1812-1839 za czasów proboszcza Henkego wykonano malowanie wnętrz i ufundowano szesnaście ławek.
Neogotycki ołtarz wykonany przez Meyera z Monachium - zdjęcie z lat 20. XX w. [G. Paczkowski, Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu. Przewodnik, Międzyrzecz 2008, s. 28.]
Kolejną tragedią w dziejach kościoła jest pożar w kwietniu 1824 roku, który strawił część dachu z wieżyczką. Spłonęła także wolno stojąca dzwonnica oraz stopiły się dzwony. W 1828 roku następuje odbudowa świątyni. Wykonano nowy dach i odnowiono wnętrze świątyni. W 1835 roku rozpoczyna się budowa wieży na zachodniej części dachu kościoła, która zachowała się do dzisiaj. Na wieży umieszczono dzwony przetopione ze zniszczonych w 1832r. w czasie pożaru.
W latach 1856-1862 za księdza Gogola kościół zostaje odremontowany, zmieniono jego wystrój na neogotycki. Przemurowano okna i wejście główne, wymieniono ramy okienne na metalowe, wykonano nowe gzymsy. Wykonano również nową kruchtę przy bocznym wejściu do kościoła.
Następnym proboszczem, który miał ambitne plany budowlane był proboszcz Degler. W roku 1888 mimo sprzeciwu rady parafialnej usunął stary ołtarz główny zastępując go nowym neogotyckim. Wykonano również ambonę zachowaną do dnia dzisiejszego oraz ołtarze boczne. Proboszcz liczył na częściowy zwrot wydatków, lecz władze uznały, że kościół został oszpecony i odmówiły.
Mapa tzw. Marchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej utworzonej w Niemczech w 1922 r., na terenie której znajdował się Międzyrzecz
W latach 1910-1911 przeprowadzono kolejny remont kościoła i zainstalowano wentylację. Koszt robót wyniósł 2000 marek. W czerwcu 1917 roku zostają na potrzeby wojska zarekwirowane dzwony kościelne. W roku 1922 doszło do pożaru, w wyniku którego został uszkodzony ołtarz główny. Nowy został zamówiony u Meyera w Monachium. Na ołtarzu ustawiono krzyż znajdujący się wcześniej w kruchcie kościoła. Obecnie znów został tam przeniesiony. W 1934 roku na wieży kościelnej zostają zamontowane nowe dzwony.
W okresie międzywojennym w latach 1929-1933 wykonano ostatni remont świątyni wykorzystując fundusze, jakie rząd niemiecki przeznaczał na tereny przygraniczne. Wykonano nową posadzkę, ławki, odnowiono rokokowe figury św. Ludwika i św. Agnieszki. Wykonano nowe wejście do kościoła i założono piorunochron. W latach 1931-1932 odnowiono również plebanię. W tym okresie proboszczem był ks. Paetzold, znany z antypolskiego nastawienia. Przed samą wojną w parafii odbywały się tylko cztery nabożeństwa rocznie w języku polskim.
Plan Międzyrzecza wg Deutsche Karte Meseritz wydanej przez Reichsamt für Landesaufnahme w 1939 r. [zaczerpnięty z http://polski.mapywig.org
W czasie drugiej wojny światowej kościół nie doznał zniszczeń. W grudniu 1942 r. zostały skonfiskowane jedynie dzwony kościelne.
Po wojnie kościół został przekazany przez polskie władze Kościołowi. Pierwszym powojennym proboszczem został ks. Paweł Mikulski.
Kolejne prace remontowe trzeba było przeprowadzić w 1947 roku, ponieważ zawaleniem groziła empora organowa.
Następnym proboszczem został ks. Andrzej Czechowicz, któremu zawdzięczamy obecny wygląd kościoła. I tak:
Ołtarz autorstwa Czesława Wożniaka - lata 60. XX w.
- w 1958 roku przeprowadzono remont wnętrza nadając mu cechy gotyku. Dobudowano kaplicę Matki Bożej Nieustającej Pomocy od strony południowej kościoła, oraz dobudowano nową zakrystię po prawej stronie prezbiterium;
- w 1962 roku zamurowano dwa okna boczne w prezbiterium i odsłonięto dwa okna od strony wschodniej w szczycie prezbiterium. W odsłoniętych oknach zamontowano witraże wykonane w pracowni Powalisz w Poznaniu;
- w 1962 roku wykonano nowy ołtarz autorstwa Czesława Woźniaka. Płaskorzeźby wykonane w drewnie przedstawiają ostatnią wieczerzę, oraz figurę ukrzyżowanego Chrystusa ze stojącą Matką Boską i Św. Janem Ewangelistą;
- w 1965 roku wykonano nową chrzcielnicę również autorstwa Czesława Woźniaka;
- w 1966 roku wykonano ołtarze boczne św. Jana Chrzciciela oraz ołtarz Pięciu Braci Międzyrzeckich autorstwa Czesława Woźniaka. Wykonano też tabernakulum odlane w brązie przez Brzezińskiego z Poznania oraz relikwiarz autorstwa Tyrana z Poznania. W tym roku prawdopodobnie zamontowano, a na pewno odlano dwa nowe dzwony, na których znajdują się wizerunki Pięciu Braci Międzyrzeckich oraz ich imiona, a z tyłu widnieje napis 966-1966r.
Wnętrze świątyni - plan ogólny [G. Paczkowski, Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Międzyrzeczu. Przewodnik, Międzyrzecz 2008, s. 21.]
W ostatnich latach (1980-2008) wymieniono pokrycie dachu zastępując ceramiczną dachówkę blachą miedzianą. Wykonano nowe ogrodzenie kościoła. Przebudowano kaplicę Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Przeprowadzono renowację Drogi Krzyżowej. W 2008 roku dzięki staraniom wiernych i ks. proboszcza Marka Walczaka przeprowadzono remont elewacji wschodniej kościoła.
Kościół św. Jana przez ponad 500 lat służy mieszkańcom Międzyrzecza, będąc niemym świadkiem historii. Wielu z nas przeżywało w nim najbardziej wzruszające momenty swojego życia, ślub, chrzciny swoich dzieci. Miejmy nadzieję, że za sto lub dwieście lat będzie można dopisać kolejne dzieje kościoła św. Jana Chrzciciela i tak jak dziś, będzie on służył wiernym.
